چه دانند جیحونیان قدر آب

پنجم اردیبهشت‌ماه بود که آئین نکوداشت یکی از معماران اصفهان در مسجد شیخ لطف‌الله برگزار شد، آئینی که از سوی خودِ این معمار برای قدرشناسی از خودش برگزار می‌شد! و نام هیچ نهادی به‌عنوان حامی یا برگزارکننده آن مطرح نبود، اما جمع بسیاری از مسئولان میراث فرهنگی استان اصفهان و ازجمله شخصِ مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان در آن حضور یافت و حتی سخن گفت! مدتی قبل‌تر همین معمار مطرح، برای خود در ایوان عمارت عالی‌قاپو نیز آئین رونمایی از کتاب خود را برگزار کرد!

البته که این معمار نیز از پیشکسوتان است و عزیز، اما برگزاری نکوداشت برای خود، آن‌هم در مسجد شیخ لطف‌الله جای شگفت است و شاید تلخندی است که این معمار خود را در حدی می‌داند که مسجد شیخ میزبان تقدیر از او شود! تلخند دیگر حضور مسئولانی مانند مدیرکل میراث فرهنگی استان، مدیر امور موزه‌ها و اموال منقول استان، مدیر پایگاه جهانی نقش‌جهان، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران و بسیاری از افراد دیگر در این مراسم بود و پرسش اینجاست که چرا باید برگزاری بزرگداشتی که شخصی برای خودش می‌گیرد از سوی مسئولان حمایت شود! 

اما روز گذشته چهارشنبه (۶ اردیبهشت‌ماه) در موزه گرمابه علیقلی‌آغا و به مناسبت هفته فرهنگی اصفهان و با یاد استاد علی‌اکبر اصفهانی، آئین نکوداشت احمد منتظر و محمد پاک‌نژاد با عنوان «چه دانند جیحونیان قدر آب» در این گرمابه برگزار شد. در همان ابتدا وقتی پوستر این برنامه و نام احمد منتظر دیده شد این پرسش برای بسیاری از افراد مطلع مطرح شد که احمد منتظر از دیرباز به بسیاری از عملکردهای شهرداری در خصوص بناهای تاریخی تاخته است و حال چه اتفاقی رخ داده که شهرداری نکوداشت او را برگزار می‌کند! نکته دیگر این است که مگر شهرداری اصفهان و معانت‌های مختلف آن کم بودجه در خزانه خود دارند که دو آئین کاملاً مجزا را یکی کرده‌اند! قطعاً هر دوی این اساتید باید تقدیر شوند، اما هریک تخصصی مجزا دارند و آئین مجزایی را می‌طلبد.

از سویی دیگر چگونه است که مسجد شیخ‌ لطف‌الله میزبان آئین نکوداشت می‌شود یک پیشکسوت و گرمابه موزه علیقلی‌آغا می‌شود میزبان نکوداشت دو پیشکسوت! جای مدیران و مسئولان میراث فرهنگی در آئین نکوداشتی که در گرمابه موزه علیقلی‌آغا برگزار شد کجا بود! چرا در آئینی که یک نفر برای خود برگزار می‌کند با اشتیاق حضور دارند و در دیگری خیر!

با بیان این مطالب، حالا می‌توان دریافت که قطعاً عدم حضور احمد منتظر، معمار پیشکسوت و رئیس سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در آئین نکوداشت روز گذشته، بر اساس آنچه مجری این برنامه بیان کرد مشغله کاری نبوده است بلکه باید خطاب به شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان گفت: این روش درستی برای ارزش‌گذاشتن به میراث فرهنگی و پیشکسوتان آن نیست.

اما بعد…

بسیاری از پروژه‌ها توجیهی برای تعریف شدن ندارند

در ابتدای آئین نکوداشتی که چهارشنبه (۶ اردیبهشت‌ماه) در هفته فرهنگی اصفهان و با هدف بزرگداشت استاد احمد منتظر و استاد محمد پاک‌نژاد در موزه گرمابه علیقلی‌آغا برگزار شد، وحید مهدویان، معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان گفت: امروز به‌پاس قدردانی از دو استاد و پیشکسوت بزرگ معماری در اینجا هستیم. این رویدادها به ما یادآوری می‌کند که در کنار روزمرگی و فعالیت‌هایی که در حوزه معماری و شهرسازی انجام می‌دهیم به مفاهیم و پیشینه‌ای که فکر کنیم درون آن زندگی می‌کنیم. حوزه شهرسازی و  معماری شهرداری اصفهان یک کرسی است که زمانی معماران و بزرگانی بر آن تکیه زدند. وقتی از معماری صحبت می‌کنیم، مفاهیم مختلفی به ذهن ما می‌رسد، اما متأسفانه وقتی‌که در بین عامه مردم صحبت از معمار و معماری می‌شود تصوری از نقشه‌کشی به میان می‌آید که این یک آسیب بزرگ  به جامعه معماری  است، درحالی‌که معمار یک مفهوم عمیق دارد، اما متأسفانه عملکرد قانون و ضوابط و عرف ما، این مفهوم را به چیزی به‌دوراز واقعیت تبدیل کرده است.

او با بیان اینکه باید در حوزه معماری و شهرسازی شهر اصفهان تلاش بیشتری کرد و جایگاه معماری و شهرسازی را به مفهوم واقعی خودش رساند: افزود: ما در حوزه معاونت شهرسازی و معماری با بهره‌گیری از معماران و پیشکسوتان برجسته اصفهان و تشکیل اتاق‌های فکر، سعی بر تفکر بیشتر در خصوص شهر داشتیم. در مورد اینکه وقتی قرار است پروژه‌ای در شهر تعریف شود به‌نوعی دلایل تعریف یک پروژه به بحث گذاشته شود و وقتی‌که ضرورت ایجاد و خلق یک پروژه در راستای خلق یک فرهنگ باشد و اتفاق بزرگی در شهر رقم بخورد طراحی آن باید در سیکل و فرآیند درستی اتفاق بیفتد.

مهدویان یادآوری کرد: متأسفانه ما درگیر این هستیم که بعضاً پروژه‌ها درست تعریف نمی‌شوند و یا بر اساس یکسری نظرات شخصی شکل می‌گیرند؛ در جایی زمینی وجود دارد که آزادشده و تصمیم گرفته می‌شود که یک فرهنگسرا یا مجموعه ورزشی جایگزین آن شود، ولی اگر از یک نگاه کلان و از نگاه یک معمار به شهر نگاه کنیم، می‌بینیم که بسیاری از پروژه‌ها توجیهی برای تعریف شدن ندارد. وقتی‌که تعریف شد، فرآیند طراحی آن به یک فرآیند ناقص می‌افتد و یا آن پروژه به دست طراحانی سپرده می‌شود که شاید اسم معمار داشته باشند اما معمار نیستند و از منظر مفهوم معماری به موضوع نگاه نمی‌کنند.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان بیان کرد: تلاش کردیم با تشکیل کمیته‌های تخصصی معماری و شهرسازی و با دعوت از اساتید این حوزه، فرآیند تعریف و طراحی پروژه‌ها را با نگاهی فکورانه پیش برده و جریانی را در شهر اصفهان برای این موضوع ایجاد کنیم. همان‌طور که در گذشته در شهر اصفهان، معماران نقش مهمی در شکل‌گیری کالبد و روح شهر داشتند تلاشمان این است که با کمک پیشکسوتان و استفاده از تجربیات آن‌ها معماری شهر اصفهان را به مسیر واقعی خود برگردانیم، جریان درستی را در شهر ایجاد کنیم و نهادی با عنوان معماری و شهرسازی را تشکیل دهیم که از این به بعد تعریف، طراحی و راهبری پروژه‌ها در حوزه‌های مدیریتی شهر توسط نهادی شکل بگیرد که بنیان‌گذاران آن معماران این شهر هستند. از همه معماران دعوت می‌کنم در این خصوص به ما یاری دهند و حوزه معاونت شهرسازی و معماری را به‌عنوان بازوی اجرایی خودشان دانسته و با کمک‌های فکری و معمارانه، شهر اصفهان را به جایگاه واقعی خودش برسانیم.

مهدویان ادامه داد: مراسم تجلیل از پیشکسوتان معماری با عنوان شب معمار یکی از جدیدترین فعالیت‌های گرمابه موزه علی‌قلی آغا است. دفتر تخصصی فرهنگ و معماری گرمابه علی‌قلی آغا سال ۱۳۹۹ در این حوزه تأسیس شد و ریشه این تأسیس به دهه ۸۰ و ۹۰ بازمی‌گردد، یعنی زمانی که رویدادهای مختلف معماری در این حمام به نام پنجره برگزار می‌شد. هم‌اکنون یک شورای تخصصی در حمام تشکیل‌شده که در این خصوص تصمیم‌گیری می‌کنند و می‌توانیم ازجمله این تصمیم‌ها به تشکیل پنجره معماری و کودک، پنجره معماری و آشیل، پنجره معماری و رسانه و پنجره معماری میان‌رشته‌ای اشاره کنیم.

او با اشاره به اقدامات استاد علی‌اکبر اصفهانی، اضافه کرد: او در سال ۱۹۸۵ هجری قمری چشم به جهان گشود، در نوجوانی به شاگردی بدیع‌الزمان یزدی، معمارباشی شاه عباس درآمد. از باغ هزارجریب تا نظر، از زاینده‌رود تا چهارباغ عباسی. از شاگردی به بنایی و از بنایی به معمارچی تبدیل شد و در سال ۱۰۱۹ در محله ارامنه میدانی بنا نهاد که جلفا نامیده شد. این معمار، ایوان شمالی مسجد جامع را رو به آفتاب بنانهاده تا در فصل سرما در آن نماز بخوانند. هم‌چنین موقعیت گنبدهای ایوان جنوبی را پشت به آفتاب قرار دارد تا در فصل تابستان خنکای هوا در آن پخش شود. گنبدها و ایوان‌های غربی میعادگاه پاییز شد.

مهدویان گفت: وقتی‌که استاد علی‌اکبر معمار اصفهانی به اصفهان آمد توصیف او از این شهر این‌گونه بود: «در شرق زمین به‌استثنای قسطنطنیه و حومه آن واقعاً هیچ‌یک از نقاط دیگر را نمی‌توان با اصفهان مقایسه کرد که در نسبت با قسطنطنیه نیز اصفهان نه‌تنها از بسیاری از جهات مساوی است بلکه به‌جرئت می‌توان گفت از آن برتر است. در اطراف اصفهان به دستور شاه ۳ محله جدید تبریزنو، جلفا و گرم‌ها ساخته‌شده و نظر شاه‌عباس این است که این ۳ محله هرچه زودتر به اصفهان وصل شود و برای عملی کردن این مقصود با حرارت هرچه‌تمام‌تر تلاش می‌کنم.»

چه دانند جیحونیان قدر آب

در ادامه این نشست،حمیدرضا سپهری، پیشکسوت حوزه معماری گفت: زمانی که برای سخنرانی به این مجلس دعوت شدم برای عنوان‌بندی صحبت‌هایم، به یاد این بیت از شعر سعدی افتادم که «چه دانند جیحونیان قدر آب/  ز واماندگان پرس در آفتاب»

او ادامه داد: هر وقت به اصفهان بیایم، بازهم برایم تازگی دارد، به دلیل اینکه من آدم دیگری هستم و با گذر زمان در نگاهم تفاوتی ایجادشده که باعث می‌شود هر بار این شهر را نوع دیگری ببینم.

سپهریان ادامه داد: آندره مالرو، وزیر فرهنگ فرانسه ۲ بار به اصفهان آمده و در کتاب «ضد خاطراتش» راجع به اصفهان و زیبایی‌های آن صحبت کرده است. در کتاب « هنر ایران» نوشته آندره گدار بسیار صحبت از اصفهان به میان آمده و گالدیری نیز در کتاب «مسجد جامع» راجع به اصفهان به‌خوبی صحبت کرده است. اگر می‌خواهید حس کنید در چه بستر فرهنگی و هنری زندگی می‌کنید و از چه آبشخوری استفاده می‌کنید ۲ جلد آثار و ابنیه و جلد هنر و هنرمندان کتاب تاریخ اصفهان جلال‌الدین همایی را ورق بزنید.

 این مهندس معمار بیان کرد: سال ۱۳۵۴ بود که طرح تفضیلی اصفهان به مشاور ارگانیک طرح پژوهشی محول شد و آقای منتظر از تهران به اصفهان آمد و از آن زمان و شاید قبل‌تر از آن، نیت پیاده‌رو شدن خیابان چهارباغ وجود داشت. هم‌چنین نیت آماده‌سازی شمس‌آبادی در غرب و گلدسته در شرق نیز برای تبدیل چهارباغ به پیاده‌رو وجود داشت. قدم زدن در مسیری که ۴۵۰ سال قدمت دارد احساس لذت بخشی است. در دنیا معابری با این قدمت که هنوز کارکرد شهری خودشان را داشته باشند بسیار کم است.

سپهری با اشاره به شباهت هنر شعر و موسیقی با معماری، گفت: ساختارها و بنیادهای هنری موسیقی و شعر با معماری برابر است اما ادبیات با معماری متفاوت است به این دلیل که در ادبیات نمی‌توان کلمه‌ای را حذف و چیز دیگری جایگزین آن کرد.

او  به ترجمه جلد پنجم سفرنامه شاردن که راجع به اصفهان است اشاره و  یادآوی کرد که ترجمه این کتاب را حسین عریضی، رئیس دبیرستان ادب اصفهان بر عهده داشته است.

پل‌ها بدون آب خراب می‌شود/ قلم و زبان من استاد منتظر بود

استاد محمد پاک‌نژاد، گنجینه‌دار معماری سنتی اصفهان نیز در این جلسه گفت: من ۷۰ سال است که خدمتگزار مردم اصفهان هستم. همه ما باید از بناهای تاریخی بیشتر محافظت کنیم، باید کاری کرد که آب در اصفهان جاری شود. این آب متعلق به زاینده‌رود است. پل‌ها بدون آب خراب می‌شود و حیف است که این بناهای ارزشمند از بین برود، چراکه برای ساخت این بناها، زحمات بسیاری کشیده شده است.

او افزود: وقتی بچه بودم به بناهای تاریخی می‌آمدم و آن‌ها را نظاره می‌کردم و شاگرد پدرم بودم و این باعث شد که به این هنر علاقه‌مند شوم. اساتید برجسته من در این راه، استاد عبدالوهاب معمار و استاد محمود معماربودند.

پاک‌نژاد بیان کرد: ما باید بناهای تاریخی را در اختیار جوانان قرار دهیم که پس از پایان درس بتوانند وارد بازار کار شوند. دوست دارم جوانان در این رشته رشد کنند تا وقتی وارد بازار کار می‌شوند، مسلط باشند. نباید جوانان را رها کرد، آن‌ها سرمایه‌های ما هستند.

او ادامه داد: من ۱۵ سال شاگرد دکتر منتظر بودم و قلم و زبان من ایشان بود که من را به این رشته علاقه‌مند کرد و در پایان می‌خواهم بگویم که همه باهم باید در حفظ و نگهداری بناهای تاریخی همت کنیم.

در ادامه این برنامه، از استاد محمد پاک‌نژاد، معمار سنتی اصفهان نقدیر شد. سپس مجتبی شاهمرادی، معاون فرهنگی شهردار اصفهان گفت: حوزه کاری ما در معاونت فرهنگی خیلی تخصصی بر مفهوم شهرسازی نیست، بلکه نگاه ما به حفظ میراث، بومی‌سازی و آگاهی بخشی است، هم‌چنین ما ارتباط خوبی بین بخش‌های مختلف شهرداری داریم که ناشی از رویکرد فرهنگی است که در حوزه شهرسازی وجود دارد. در سال‌هایی که در شهرداری بودم کم پیش می‌آید که حوزه شهرداری هم مثل حوزه فرهنگی بیشتر نقش خود را حافظ میراث تاریخی اصفهان بداند تا سازنده یک اصفهان جدید در دل بافت تاریخی.

او اضافه کرد: امیدوارم نگاه همه ما به میراث معماری، نگاهی متفاوت باشد و همگی پاسدار این میراث باشیم.

انتهای پیام