رودخانه‌های ایران؛ شریان اصلی حیات

به گزارش ایسنا، امروز ۲۳ اسفند مصادف با ۱۴ مارس «روز جهانی حفاظت از رودخانه‌ها» است. امسال این روز با شعارهای نجات رودخانه مانند «برای نجات بشر، رودخانه را نجات دهید تا زندگی را نجات دهید»، «بدون رودخانه، ما نمی توانیم در این جهان زنده بمانیم»، «رودخانه‌ها به ما زندگی می دهند»، «آنها به ما کمک می کنند تا شکوفا شویم» و « بدون رودخانه، زندگی روی زمین برای انسان ممکن نیست» گرامی داشته می‌شود.

رودهای ایران سرمنشا حیات در سراسر کشور هستند. در معنای لغوی، رود به جریانی از آب گفته می‌شود که از به هم پیوستن آب چند چشمه در دره‌های کوهستانی جاری می‌شود تا در نهایت به دریا، دریاچه و یا دشت ریخته می‌شود. به بستر مسیر رود رودخانه گفته می‌شود که در گفتار عامیانه رود و رودخانه به یک معنی به‌ کار می‌روند.

از رودهای ایران می‌توان به هیرمند، آب باریک، آب شاهینی، آب زرشک، آب نفت، آغ چای، تالار، آهوران، اترک، ارس، اسبه‌ریز، اروندرود، الوند، بابارمضان، بابل‌رود، رودخانه بار، رودخانه باراندوز، بهمن‌شیر، تلخه رود، تجن، جاجرود، جامیشان، جراحی، جزمان رود، جیکا، چالوس، چم گران، حبله‌رود، خوش، دالکی، دز، زاب، زهره، زاب کوچک، زاینده‌رود، زرآور، زرینه‌رود، زولاچای، زیمکان، سفیدرود، سنگ نسو، سیروان، سیمره، سیمینه‌رود، شاوور، شطیط، ششطراز، شهرچای، صوفی‌چای، قرنقوچای، قره سو، قطورچای، کارون، کر، کرند، کرج،‌کرخه،‌کشف‌رود، کن، کن گیر، کنگاگوش، گاماسیاب، گدارچای، گرگر، گنبر چایی، گیلان غرب، لیله، مردق چای، مارون، مند، مهابادرود، مهران، میناب، نازلی‌چای، هراز، هری‌رود، هلیل‌رود، فیروزآباد، اهر چای و قزل اوزن اشاره کرد.

رودهای ایران از نظر مقدار آب و مدت زمانی که آب در آن‌ها جاریست، به دو دسته کلی رودهای فصلی و رودهای دائمی تقسیم می‌شوند. از رودهای دائمی می‌توان به رودخانه ارس، جاجرود، کارون، باهوکلات، زاینده‌رود، زرینه‌رود، کرج، مارون، طالقان‌رود، شاهرود، سفیدرود، تجن، سیروان، اترک، کر، تلخه‌رود، سزار، قزل‌اوزن، حبله‌رود، سیمینه‌رود، قره‌آغاج، زاب کوچک، جراحی، شهرچای ارومیه، باراندوز چای و از رودخانه‌های فصلی می‌توان به هیرمند، هندیجان، قم‌رود، چالوس، سزار لرستان، بنگره لرستان، ماربر و صفارود مازندران اشاره کرد.

رود کارون پرآب‌ترین و بزرگ‌ترین رودخانه ایران است. این رود با طول ۹۵۰ کیلومتر، نه تنها طولانی‌ترین رودی است که تنها در داخل ایران جریان دارد بلکه تنها رود ایرانی است که به آب‌های بین‌المللی و اقیانوس‌های جهان ارتباط دارد. کارون تنها رود ایران است که بخشی از آن قابل کشتیرانی است و آب آشامیدنی ‌شهر اهواز از این رودخانه تامین می‌شود. این رود از یک طرف در خرمشهر از طریق مصب خود به اروند رود – که رودهای دجله و فرات از کشور عراق نیز به آن می‌ریزند -وصل می‌شود و از طرف دیگر به خلیج فارس و اقیانوس هند مرتبط می‌شود.

رودهای ایران و ویژگی‌هایش

پهنه جغرافیایی که در ایران وجود دارد به همراه توپوگرافی هر منطقه، سبب به وجود آمدن آب و هوایی مختلف در کشورمان شده است. میزان بارش، روند و رفتار بارشی هر منطقه از ایران به‌شدت تحت تاثیر جغرافیای آن منطقه است. رودها و رودخانه‌ها در ایران زاییده میزان بارندگی‌های جوی است که رخ می‌دهد. بارش‌های جوی بعد از نزول، در صورت داشتن حجم بالا به‌صورت جوی یا روان‌آب در سطح زمین به حرکت در می‌آیند.

منبع تغذیه رودها تنها باران و روان‌آب حاصل از آن نیست. برخی از رودخانه‌ها از چشمه‌ها و ذوب برف‌ها سرچشمه می‌گیرند. تنوع اقلیم و توپوگرافی در ایران سبب شده است که ما هر دو منبع تغذیه‌ای را در ایران داشته باشیم. رودخانه‌ها تنها به رودهای سطح زمین محدود نمی‌شوند. در زیر پوسته زمین نیز بنا به سازندها و نوع خاک‌ها، رودهای زیرزمینی نیز داریم. در زیر سطح خاک، آب‌هایی نفوذ کرده‌اند با کمک شیب و تفاوت ارتفاعی در جریان هستند. در برخی از قسمت‌ها این رودها بر اثر بریدگی‌های موجود در پوسته زمین به سطح می‌رسند.

رودها باعث نجات محیط زیست

براساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست رودها همچنین آبشخور دام‌ها وحیات وحش و زندگی‌بخش دشت‌ها، تالاب‌ها و دلتاهای پایین دست خود هستند. آب رودها در هر بخش از مسیر طبیعی خود، بخشی از زیست‌بوم‌ها و جامعه‌ای از جوامع انسانی را بهره‌مند می‌سازد و آنچه هم به به دریا و تالاب می‌ریزد یا در دشت‌ها فرو می‌رود موجب حفظ حیات محیط‌های ارزشمند آبی یا تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.

در فرهنگ ایرانی، هر جا آب هست آبادانی نیز هست

به گفته حسین رفیع – فعال محیط زیست –  بر اساس فرهنگ و باورهای ما « هر جا آب هست، آبادانی نیز هست». در تاریخ تحول بشر تمام تمرکز  جمعیتی بشر مانند شهرها و روستاها در کنار رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند و احترام و حرمتی که برای آب داشتند باعث شکل‌گیری فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف در طول تاریخ شده‌ است.

وی ادامه می‌دهد: از تمدن‌های قدیمی که در کنار رودها پدید آمدند می‌توان به قدیمی‌ترین آن‌ها در منطقه ما «بین النهرین» یا همان «میان رودان»، تمدن هند کنار رود «سند»، تمدن مصر کنار رود «نیل» اشاره کرد. همه‌جا رودخانه‌ها سرچشمه استقرار گروه‌های بشری می‌شوند و فرهنگ‌ها و تمدن‌های خاصی را به وجود می‌آورند که همه این فرهنگ‌ها و تمدن‌ها یک بده بستان مستقیم و پایداری با منابع آبی‌شان که رودخانه‌ها بودند، داشتند.

رفیع با اشاره به اینکه در دوره‌هایی از تاریخ ایرانی‌ها برای قدردانی از آب و رودخانه جشن‌هایی می‌گرفتند و برای پر آب شدن منابع آبی هدایایی می‌دادند، می‌گوید: بحث‌های بسیار زیاد بهداشتی در این حوزه داشتیم اما اکنون با توسعه لجام گسیخته‌ای که اتفاق افتاده تمام این‌ها به فراموشی سپرده شده‌است و آن باورها که هرجا آب هست ، آبادانی نیز هست را عوض کردیم و می‌گوییم هر جایی که می‌خواهیم آباد کنیم باید آب را نیز آن‌جا ببریم و از طریق سد سازی یا کانال‌های آبی، آب را از مسیر خود منحرف کنیم.

وی با اشاره به تبعات سدسازی روی رودها اظهارمی‌کند: گاهی اوقات بدون مطالعات دقیق یا براساس یک‌سری نیازهای خاص انسانی که معمولا جاه‌طلبانه است، طبیعت را به سود خود فدا می‌کنیم و با سد سازی موجب می‌شویم رودخانه‌ها میزان جریان آبی لازم را نداشته باشند. در نتیجه بخش‌هایی از رودخانه خشک می‌ماند و مناطق پایین دست مانند روستاها و زمین‌های کشاورزی و حتی خود طبیعت نیز از جریان آب محروم می‌مانند و خشک شدن زمین‌ها خود می‌تواند باعث به وجود آمدن گرد و غبار شود.

بیشتر بخوانید: یک فعال محیط زیست: فرهنگ احترام به رودخانه‌ها را احیاء کنیم

به گزارش ایسنا، روز جهانی حفاظت از رودها جشن تمام آبراهه‌های جهان است. گرامیداشت این روز بسیاری از ارزش‌های رودخانه‌ها و تلاش برای افزایش آگاهی عمومی و بهبود نظارت  بر رودها  در سراسر جهان را تشویق می‌کند. رودها شریان‌های سیاره ما هستند؛ آن‌ها به معنای واقعی خطوط زندگی ما به شمار می‌روند.

انتهای پیام