حکمت سی‌وششم؛ انگیزه‌ سودمندی که گاهی تباهی دارد

امام علی (ع) در حکمت ۳۶ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ، أَسَاءَ الْعَمَلَ؛ کسی که آرزویش را طولانی کند اعمال بد انجام می‌دهد.»

حجت‌الاسلام شکیبایی در گفت‌وگو با ایسنا به تشریح حکمت ۳۶ نهج‌البلاغه امیرالمومنین (ع) پرداخته که شرح آن زیر آمده است:

شک نیست که آرزوها انگیزه حرکت انسان برای هرگونه فعالیت است؛ جوانی که آرزو دارد به مقامات عالیه علمی برسد تلاش و کوشش را در فراگیری علم افزایش می‌دهد، کشاورزی که آرزو دارد مزارع پربار و باغ‌های سرشار از برکات مادی داشته باشد در امر کشاورزی فعالیت می‌کند و مادری که آرزو دارد جوان برومندی در سنین آخر عمر در کنار او باشد در حفظ و تربیت فرزندش می‌کوشد.

همین معنا در حدیث معروف پیغمبر اکرم آمده است که فرمود: «الاْمَلُ رَحْمَهٌ لِأُمَّتِی وَلَوْ لاَ الاَْمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَهٌ وَلَدَهَا وَلاَ غَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً؛ آرزو برای امت من مایه رحمت است و اگر امید و آرزو نبود هیچ مادری کودک خود را شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‌نشاند».

ولی هرگاه آرزو از حد اعتدال خارج شود و انسان به سراغ امور دست نیافتنی و یا غیرضروری و خارج از حد نیاز برود، طبیعی است که باید تمام تلاش و کوشش خود را برای رسیدن به آن بگذارد و همه چیز جز آن را فراموش کند و شب و روز به دنبال آن بدود.

چنین کسی از یک سو آخرت را به کلی به دست فراموشی می‌سپارد و از سوی دیگر برای رسیدن به هدف خود هر وسیله‌ای را مباح می‌شمرد و از سوی سوم در مقابل هر کس خضوع ذلیلانه می‌کند و سرانجام گرفتار «سوء العمل» می‌شود که امام در جمله حکمت‌آمیز بالا به آن اشاره فرمود.

در حالی که اگر دامنه آرزو را کوتاه می‌کرد و به آنچه مورد نیازش بود قناعت می‌نمود، وقت کافی برای رسیدن به وظایف الهی و اندوختن ذخیره‌های آخرت پیدا می‌کرد و از آلوده شدن به حرام در امان می‌ماند و عزت و کرامت خود را بر باد نمی‌داد.

در حدیثی قدسی که در کتاب شریف کافی آمده می‌خوانیم: خداوند به موسی بن عمران فرمود: «یَا مُوسَی لاَ تُطَوِّلْ فِی الدُّنْیَا أَمَلَکَ فَیَقْسُوَ قَلْبُکَ وَالْقَاسِی الْقَلْبِ مِنِّی بَعِیدٌ؛ آرزوهایت را در دنیا طولانی مکن که مایه قساوت قلب تو می‌شود و شخص قسیّ القلب سنگدل از من دور خواهد بود».

روشن است، قساوت و سنگدلی ناشی از فراموش کردن ذکر خدا و یاد مرگ و قیامت است و افرادی که گرفتار آرزوهای دراز هستند هم خدا را فراموش می کنند و هم مرگ و قیامت را.

اولیای خدا به قدری آرزوهایشان کوتاه بود و آماده سفر آخرت بودند که هر لحظه احتمال می‌دادند فرمان رحیل و کوچ کردن از دنیا صادر شود.

در حدیث پرمعنایی از رسول خدا (ص) می‌خوانیم: «وَالَّذِی نَفْسُ مُحَمَّد بِیَدِهِ مَا طَرَفْتُ عَیْنَایَ إِلاَّ ظَنَنْتُ أَنَّ شُفْرَیَّ لاَ یَلْتَقِیَانِ حَتَّی یَقْبِضَ اللَّهُ رُوحِی؛ قسم به آن کسی که جان محمد به دست اوست هرگز پلک های چشم من به هم نخورد مگر این که گمان می‌بردم که پیش از آنکه پلک ها به روی هم بیایند قبض روح شوم.»

منظور از گمان داشتن همان آماده بودن است.

حدیث معروفی است که هم از پیغمبر اکرم (ص) و هم از امیرمومنان علی (ع) نقل شده که فرمودند: خطرناک‌ترین چیزی که بر شما می‌ترسیم پیروی از هوای نفس و آرزوهای دراز است، زیرا پیروی از هوای نفس انسان را از حق باز می‌دارد و آرزوهای دراز موجب نسیان آخرت می‌شود. (أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَی فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَأَمَّا طُولُ الاَْمَلِ فَیُنْسِی الاْخِرَهَ.)

قرآن مجید هم می گوید: یکی از دام‌های مهم شیطان همین طول امل است: «وَقالَ لاَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبادِکَ نَصیباً مَفْرُوضاً * وَلاَضِلَّنَّهُمْ وَلاَمَنِّیَنَّهُمْ وَلاَمُرَنَّهُمْ… یَعِدُهُمْ وَیُمَنِّیهِمْ وَما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاّ غُرُوراً؛ شیطان چنین گفته که از بندگان خود سهم معینی خواهم گرفت، آن‌ها را گمراه می‌کنم و به آرزوها سرگرم می‌سازم و به آن‌ها فرمان می‌دهم… شیطان به آن‌ها وعده‌های دروغین می‌دهد و به آرزوها سرگرم می‌سازد و جز فریب و نیرنگ به آن‌ها فرمان نمی‌دهد.»

انتهای پیام