این در به تاریخی کهن باز می شود

تاریخ همیشه روشن و واضح نیست، هیچوقت نبوده است، همیشه پر از رازهای سر به مهر و سوالات فراوانی است که پاسخی برای آنها وجود ندارد و تنها یک چراغ است که می تواند، این ظلمات نادانسته ها را به نور دانایی روشن کند و آن میراث مکتوب است، چراغ هایی روشن و تابناک برگرفته از قلم دانشمندان، تاریخ نگاران و اندیشمندان کهن که به سختی و مرارت بسیار، حوادث تاریخی، علوم و کشفیات، دانش در رشته های گوناگون و افسانه ها و سنن و جلوه های فرهنگی اقوام را برای آیندگان بی خبر از همه جا جمع آوری کرده و به یادگار گذاشته اند.

شاید اگر همت دانشمندان، تاریخ نگاران، جغرافی‌دانان، محدثان، اندیشمندان علوم گوناگون و البته پس از همه آنها، علاقمندان به حفظ و نگهداری از میراث مکتوب نبود، آیندگان مجبور بودند چرخ را بارها اختراع کنند یا هیچ سندی برای اثبات مالکیت قوم خود بر یک خطه، یک دستاورد علمی یا حتی یک تمدن کهن در دست نداشته باشند، هرچند، میراث مکتوب که گاه قدمتش به چندهزار سال می رسد، خود دستاوردی تمدنی و اثباتی بر انتساب به یک فرهنگ کهن و مایه افتخار است.

ایران کهن که سابقه تمدنی آن به چند هزار سال می رسد، از جمله سرزمین هایی است که بواسطه پروراندن دانشمندان و اندیشمندان بسیار و آفرینش تمدنی بس کهن که بواسطه تلاش و زحمت وافر همان دانشمندان و اندیشمندان و البته تاریخ نگاران مکتوب و گواهی شده، سهم عظیمی در بنیان گذاری و رشد و ترقی تمدن بشری داشته و یکی از کمترین وظایف نسل امروز، شاید، نگهداری از میراث مکتوبی است که هر یک همچون چراغی بخشی از ظلمات تاریخ و جاده ای از مسیر دانایی را روشن کرده اند، گویی تاریخ در جان این کتاب ها زنده مانده و با تورق آنها می توان در سالیان دور قدم برداشت.

اهمیت ویژه و آسیب پذیری بیش از حد این آثار گرانقدر، در کنار کمیاب بودن شان باعث شده است که در تمام دنیا اهتمام ویژه ای برای حفظ این کتب به کار گرفته شود.

در ایران نیز ۱۹ اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت شیخ کلینی(نویسنده کتاب الکافی)، در تقویم کشور به عنوان روز اسناد ملی و میراث مکتوب نامگذاری شده است تا تاکیدی بر اهمیت این میراث معنوی و سرمایه های بزرگ ملی باشد که تاریخ را در مقابل دیدگان ما قرار داده اند.

ایران به دلیل قدمت خود، دوره های تاریخی بسیاری را پشت سر گذاشته و کتب گرانسنگ تاریخی سندی است بر آنچه بر این سرزمین گذشته است. خوشبختانه دغدغه مندان بسیاری در این کشور وجود داشته و دارند که برای حفظ میراث مکتوب کشور تلاش کرده اند و امروز در گوشه و کنار این کشور می توان مجموعه ها، کتابخانه ها و مراکز بسیاری را یافت که این میراث کهن در آنها حفظ و حراست می شود.

در استان مرکزی نیز بخشی از کتابخانه عمومی استاد ابراهیم دهگان به کتاب های خطی و نسخ قدیمی اختصاص یافته که به لحاظ تاریخی و قدمت، ارزش بی نظیری دارند.

محمد سعیدی فر کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی در گفت و گو با ایسنا، اظهار کرد: در سال ۱۳۸۷، اداره کل کتابخانه های عمومی استان مرکزی در محل کتابخانه استاد ابراهیم دهگان فضایی را برای جمع آوری کتب قدیمی که در سطح کتابخانه های عمومی استان قرار داشت، اختصاص داد چراکه نیاز بود این کتب قدیمی و در معرض آسیب، به شکل درستی محافظت شوند و به همین دلیل تالار مفاخر راه اندازی شد.

وی افزود: در سال ۱۳۹۷ نهاد کتابخانه های عمومی کشور تصمیم به ایجاد بخشی تحت عنوان منابع نفیس در تمام استان ها گرفت و پیرو این تصمیم، تالار مفاخر استان مرکزی به بخش اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی تغییر نام داد.

سعیدی فر بیان کرد: به دنبال این تغییر نام، کتابداران مخصوص این کتاب ها و منابع نفیس، تحت آموزش قرار گرفتند چراکه کار کردن با این منابع، نیازمند تخصص ویژه ای است.

وی با بیان اینکه بخش نفایس چاپی این مجموعه در استان مرکزی به چهار حوزه نسخ خطی، کتاب چاپ سنگی، چاب سربی و روزنامه ها و نشریات قدیمی تقسیم می شود، گفت: بیشترین کتاب ها از مجموعه اهدایی استاد ابراهیم دهگان جمع آوری شده است و از طرف مرحوم استاد محمود عدلی اراکی، مرحوم شریعتمدار ساوجی، مرحوم استاد حسین واعظ زاده تهرانی و … نیز کتاب هایی به این بخش اهدا شده است.

سعیدی فر با اشاره به اینکه ۶۰۹ نسخه خطی در این مجموعه وجود دارد، افزود: تعداد کتب چاپ سنگی در این بخش به ۲۳۳۰ جلد، کتب چاپ سربی به ۳۴۸۰ جلد و نشریات و روزنامه های قدیمی به ۱۵۰۰ مجلد می رسد. قدیمی ترین کتاب موجود در این بخش، یکی از کتب خطی مربوط به سال ۷۱۸ هجری قمری است.

وی محتوای کتاب های قدیمی را مذهبی، تاریخ، ادبیات و فلسفه و منطق با زمینه مذهبی(منطق و فلسفه اسلامی) دانست و گفت: این کتاب ها و منابع به دلیل قدمت و آسیب های وارده از زمان کتابت تاکنون، نیازمند شرایط نگهداری خاصی هستند.

کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی تصریح کرد: در نگهداری این منابع بحث دما و رطوبت بسیار مهم است و نوسان در دما و رطوبت آسیب جدی به کتاب ها وارد می کنند. دمای بالا باعث رشد حشرات و تخم ریزی در محیط می شود و باید دما در همه فصول سال بین ۱۸ تا ۲۳ درجه سانتیگراد باشد، همچنین فضا نیز باید رطوبتی معادل ۴۸ تا ۵۳ درصد داشته باشد چراکه رطوبت بالا باعث کپک زدن و رطوبت پایین نیز باعث خشک شدن و پودر شدن کاغذها می شود به همین دلیل مسئله دما و رطوبت بسیار اهمیت دارد و وجود کتب های قدیمی و تاریخی در کتابخانه های شخصی که شرایط دمایی و رطوبتی استاندارد را ندارند، سبب تسریع در بروز آسیب در کتاب ها می شود و عملا زودتر در معرض نابودی قرار می گیرند.

وی تاکید کرد: این منابع تاریخی سرمایه و میراث مکتوب کشور به شمار می روند و نیاز است که با نگاه تخصصی به آنها توجه شود، به همین دلیل بخش منابع نفیس استان مرکزی می تواند بهترین گزینه برای حفظ این سرمایه ملی باشد و مجموعه داران باید به این بخش اعتماد کنند و به اهدای کتاب ترغیب شوند. کتاب های اهدایی برای همیشه در این مجموعه باقی می ماند، خارج نمی شود و دست کسی هم داده نمی شود و تنها اسکن این کتب در اختیار علاقمندان و پژوهشگران قرار می گیرد.

کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی با اشاره به دیجیتال سازی منابع موجود در بخش نفایس چاپی استان مرکزی، گفت: دسترسی فیزیکی به این کتاب ها به دلیل آسیب رسیدن به آنها ممنوع است، به همین دلیل کتاب ها به روش استاندارد و درست، طی فرایندی تخصصی، دیجیتال سازی می شود و در مراجعه برای استفاده از این نسخ، فقط نسخه دیجیتال در اختیار افراد قرار می گیرد.

وی در خصوص مرمت کتاب های قدیمی اظهار کرد: مرمت کتاب های آسیب دیده، کاری به شدت تخصصی و نیازمند آموزش و تجربه است، به همین دلیل نهاد کتابخانه های عمومی کشور برنامه ای را برای جمع آوری کتاب های قدیمی آسیب دیده از سطح کشور ترتیب داده است که براساس آن، کتاب ها توسط کتابخانه ملی تعمیر و مرمت می شود. کتاب های آسیب دیده استان مرکزی، شناسایی و جداسازی شده است و براساس اولویت بندی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، استان ها کتاب ها را تحت تدابیر ویژه به کتابخانه ملی جهت مرمت ارسال می کند.

سعیدی فر در خصوص فضای فعلی این بخش در کتابخانه استاد دهگان اراک و درخصوص لزوم تبدیل این بخش به یک فضای نمایشگاهی جهت سهولت در بازدید، اظهار کرد: کتابخانه مرکزی اراک در حال ساخت است و در این فضا، بخش ویژه ای در طبقه منفی یک به منابع نفیس استان اختصاص داده شده است که دارای مخزن اصلی کتاب ها، سالن بزرگ برای نمایش کتاب ها، دیجیتال سازی و عکس برداری است و در واقع، این بخش به شکل خاصی کارشناسی شده است و قطعا یکی از بخش های ویژه کتابخانه مرکزی خواهد بود و بازدید برای عموم نیز مهیا خواهد شد. امیدواریم که در یک سال آینده این بخش تکمیل و کتاب های نفیس، نسخ خطی و قدیمی استان به این کتابخانه منتقل می شود.

به گزارش ایسنا، اینکه در استان مرکزی، یک فضای هرچند کوچک و محدود به نگهداری از میراث مکتوب و نسخه های خطی و کتب قدیمی اختصاص یافته است، اتفاقی بسیار ارزشمند است، اما متاسفانه فضای کنونی در شان و شایسته این گنجینه ارزشمند تاریخی نیست، هرچند که پس از ساخت کتابخانه مرکزی اراک که سالهاست روند احداث آن به طول انجامیده است، این نسخ به فضای مناسب منتقل می شود، اما لازم است که پیش از انتقال، طراحی فضا و شرایط نمایش این کتاب های ارزشمند به خوبی انجام گیرد چراکه قطعا پس از انتقال نمی توان، به فکر ایجاد یک فضای نمایشگاهی یا موزه مانند بود.

تعداد این کتاب ها به اندازه ای است که می توان یک نمایشگاه شکیل از میراث مکتوب در استان مرکزی راه اندازی کرد، همچنین قطعا هنوز نسخ چاپی قدیمی بسیاری در اختیار مجموعه داران کتاب است که می توانند آنها را به این مجموعه اهدا کنند تا ضمن غنی سازی مجموعه نفایس چاپی استان، از هر گونه آسیب و گزند و خطری در امان باشند.

انتهای پیام