از چهارشنبه سوری تا چهارشنبه سوزی!

صدای ترقه، نزدیک شدن پای چهارشنبه آخر سال را نوید می دهد، پیشترها این شب پیام آور شادی و صله ارحام بین مردمان دیارم بود اما دیگر ترقه دست ساز و فشفشه های جورواجور جای آداب و رسوم کهن را پر کردند. مخصوصا جوانان که شادی چهارشنبه سوری را فقط منوط به صدای وحشتناک و هیجان پرتاب ترقه ها می دانند اما ای دریغ که همین شادی لحظه ای ترقه بازی، چه بسیار بیماران را آزار داده، چه مادرانی را مجبور به زایمان زودرس و حتی ازدست دادن فرزندنشان کرده است.

به گفته حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم شناسی، طبق سنت های قدیم چهارشنبه هفته اول اسفند را «چیلّهَ قووان  illa qovânč » (بیرون راندن چله) یا « یالانچی چارشنبه   yâlânče čâršanba» یعنی چهارشنبه دروغگو؛ دومین چهارشنبه را « کولهَ چارشنبه kula čâršanba » (چهارشنبه کوتاه ) ؛ سومی را «موشتولوقچی muštuluqče » (چهارشنبه موشتولوق آور)؛ یا قره چهارشنبه و چهارمین را  « آخیرچارشنبه » (چهارشنبه آخر) می گویند. 

اسفند ماه، در میان مردم آذربایجان غربی به  بایرام آیی « bâyrâm âye » ( ماه عید ) معروف است، ماهی است که آذربایجانی ها در فکر تدارک مراسم چهارشنبه آخر سال و عید از قبیل تهیه  پوشاک نو ، میوه و شیرینی ، هدایا برای افراد نزدیک و لوازم مورد نیاز می شوند. 

حتی طبق رسم معمول زنان آذربایجانی است چند روز قبل از چهارشنبه آخر سال به بازار رفته و برای سال جدید اقلامی مانند : شانه سر ،  آیینه ، کوزه سفالی نو ، پوشاک تازه و نو برای بچه ها و خودشان و تنقلاتی از قبیل : نخود و کشمش ، بادام و گردو ، مقداری  میوه  و … که  مجموعا ”  آن ها را  « چارشنبه یِمیشی  ršanba yemišeâč »  می نامند ، تهیه کرده و با خود به منزل می آورند.

 اما در این شب رسم معمول چنین است  که ، دَم دمای ، غروب آفتاب و تاریک شدن هوا در نقاط روستایی ، جوانان و بزرگسالان با شور و شوق تمام ، کپه های هیزم را روی هم جمع کرده و با غروب خورشید آن ها افروخته  و همراه با ترانه خوانی :

 آتیل باتیل چارشنبه                                                                            

 بختیم آچیل چارشنبه 

باش آغریم  دیش آغریم بوردا قالسین و…

 از روی شعله های آتش می پرند و برای خود و خانواده ارزوی سلامتی می کنند. البته روشن کردن آتش در میان مردم  نه به معنای پرستش آتش، بلکه به لحاظ نعمت الهی و فروغ رحمانی روشن می شود. 

 شال اندازی 

 در بیشتر روستاهای  شهرستان ارومیه قبل از این که رسم شال اندازی معمول شود، به جای آن از کجاوه استفاده می شده است. این نوع ظرف را  در ایام گذشته از جنس مقوا و بعدها از حلبی ساختند.کجاوه معمولا با توجه به سن اشخاص در اندازه های بزرگ و کوچک ساخته شده و دو جا در طرفین برای روشن کردن شمع تعبیه می شده است، که جوانان هنگام استفاده معمولاً به امید این که  زندگی در این خانه جاری باشد شمع ها را روشن و از کجاوه را روزنه بام روانه پایین می کردند تا صاحبخانه از تنقلاتی که قبل تهیه کرده بود، مقداری از آن را داخل کجاوه بریزد.

اما مراسم شال اندازی و به عبارت محلی ( شال سال لاماق  šâl sâllâmâq   یا    بئلیِ بئلیِ   blle  blle )   که امروز بیشتر با این نام شناخته می شودبه طور معمول  رسمی است که در ایام گذشته و قبل   پسرهای جوان چهره خود را با چارقد یا چادری گرفته و بالای بام منازل همسایگان و فامیل و آشنایان رفته و از مقابل پنجره ها یا روزنه پشت بام اتاق ها شال و دستمال یـا توبره خود را به نیت و آرزویی روانه پایین می کنند . یکی از افراد منزل هم طبق رسم معمول مشتی از تنقلاتی را که قبلا” تهیه کرده یا یکی دو عدد از تخم مرغ های آب پز شده ای را که در جوشانده پوست پیاز به رنگ سرخ در آورده اند ، یا مبلغی پول داخل  شال آن ها گذاشته  و با دعای  خیر (  چَک الله مطلیبیین وِئرسین = بکش که خدا مرادت را دهد . ) روانه شان می کنند.

رسم قولاق آسدی (فال گوش ایستادن):

در همین شب برخی از دختران دم بخت و آرزومند روستایی چادر به سرکرده و به طور ناشناس از روزنه بام ها یا کنار پنجره ها به فال گوش( قولاق آسدی) می ایستادند ؛ و در شهرها هم ، برخی بر سرچهار راه ها ایستاده وکلیدی هم زیر پای خود می گذاشتند تا به گفتگوی اشخاصی که درحال گذر بودند، گوش فرا داده و نیّت و حاجات خود را با توجه به گفته های آن ها تعبیر و تفسیر کنند. 

با وجود رسم های زیبا که پر بود از معنا و مفهوم، دیگر چهارشنبه های آخر سال،تبدیل به شبی پر از استرس می شود به طوری که متاسفانه آمار لحظه به لحظه مصدومان و حتی کسانی که در راه ساخت و یا پرتاب ترقه های غیرمجاز جان خود را از دست دادند، رصد می شد، خانه هایی که به سبب دپوی این بمبهای دست ساز ویران و یا خسارت دیدند. 

یک جوان در ارومیه در اثر انفجار مواد محترقه دست‌ساز جان خود را از دست داد

بنا به اعلام اورژانس ارومیه در یکی از محلات شهر به دلیل ساخت مواد محترقه دست‌ساز توسط ۲ جوان، انفجاری رخ داده و موجب مرگ یکی از این افراد شده و یکی از سازندگان این مواد نیز دچار مصدومیت شد.

به گزارش ایسنا، ایران و آذربایجان سرشار از فرهنگی غنی و آداب و رسومی که بدست باد فراموشی سپرده شده است توجه به این رسوم در فرهنگهای مختلف می تواند فرصتی برای حفظ و انتقال سینه به سینه آنها در بین نسل جوان شود، کاش با هیجانهای خطرناک، با بی دقتی و غفلت این شب خاطره انگیز چهارشنبه آخر سال که پیام آور بهاری زیبا نیز هست با آزار دیگران و آسیب های جبران ناپذیر به شبی تلخ با خاطراتی ناگوار بدل نکنیم.
انتهای پیام