«اریسمان» شهرِ کهن صنعتی با قدمت ۶ هزار ساله

روستای تاریخی اریسمان با تمدنی ۶ هزار ساله در ۲۰ کیلومتری مرکز شهرستان نطنز و در کنار شهر بادرود و جاده ترانزیت تهران به جنوب قرار دارد. در مورد وجه تسمیه نام اریسمان می توان به این نکته اشاره کرد که واژه اریسمان را در گویش محلی  «اِرسون»  می‌گویند.

درباره علت انتخاب این نام نمی‌توان نظر صریح و قاطعی ابراز کرد، اما گفته‌ها از آن حکایت دارد که اریسمان قبلا «ارس‌مان»  بوده که «ارس» به معنای مزرعه و «مان» پسوند شباهت است و آن را مزرعه مانند تلقی کرده‌اند.

در وقف نامه سید واقف به سال ۸۵۷ هجری قمری، این عارف نطنزی، اریسمان را مزرعه‌ای ذکر کرده است، اما نظر دیگری می‌توان بیان کرد که تا اندازه ای پذیرفتنی است.

«ارس» به معنای اشک چشم و بدون گل و لای از واژی اوستایی گرفته شده است و «مان» هم پسوند شباهت است و وجود قنات تاریخی و کهن اریسمان که امروز از غلیان و جوشش افتاده، دلیلی بر اثبات هر دو نظریه است.

این قنات پر آب، آبی بس گوارا و شفاف داشته و هم آب شرب مردمان کویری بوده و هم کشاورزی سنتی و اقتصاد آن به وجود این رشته قنات وابسته بوده است.

اما چیزی که این روستا را متمایز از دیگر مناطق و حتی کشور کرده است، محوطه باستانی خاص این روستا با تمدن حداقل ۶ هزار سال است. در بخش جنوبی این روستا محوطه‌ای باستانی قرار داد که به نام «سیاه بوم» شهرت دارد که این محوطه بر حسب تصادف و کنجکاوی یکی از اهالی به نام داود حسنعلیان که بعدها لقب کاشف این تاریخ نهفته را به خود اختصاص داد، کشف شد.

اریسمان نخستین شهر ذوب فلز دنیا

داوُد حسنعلیان، فعال میراث فرهنگی و کاشف محوطه باستانی اریسمان در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: تپه‌های سیاه بوم اریسمان، تاریخ را تغییر داد و سبب شد همه نگاه‌ها به اریسمان معطوف شود.

وی افزود: این محوطه باستانی که در مساحت ۴۰ هکتار قر ار گرفته است، اولین و بزرگترین پروژه باستان شناسی بین‌المللی ایران بعد از انقلاب اسلامی است که توسط کمیته چند جانبه ایرانی و آلمانی اجرا شده است.

کاشف تپه‌های باستانی اریسمان گفت: طی ۳ فصل کاوش باستان شناسی  که از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۱ انجام گرفت، باستان شناسان در محوطه باستانی اریسمان با ایجاد ۴ محدوده در سطح محوطه به نتایج مثبت و غیر قابل باوری دست یافتند.

وی تصریح کرد: باستان شناسان داخلی و خارجی با توجه به وجود کوره‌های ذوب فلزات و انبوه سرباره‌های  فلزات نقره و مس  در اریسمان این محوطه را یک شهرک صنعتی با مدیریت ویژه می‌دانند که می‌توان آن را یک شهر صنعتی باستانی نامید.

حسنعلیان درباره چگونگی کشف این محوطه، خاطرنشان کرد: این محوطه در سال ۱۳۷۱ در حین مطالعات ژئومرفولوژی توسط اینجانب کشف، مطالعه و معرفی شد.

وی گفت: ارتباط بین اقلیم، رسوب شناسی و شناخت سطح تکنیک هر دوره، کلید کشف محوطه‌های پیش از تاریخ به وسیله بنده شد و حدود ۱۵ محوطه پیش از تاریخ در محدود شهرستان نطنز کشف شد.

این فعال میراث فرهنگی گفت: کاوش‌های انجام شده در سال‌های قبل، با همکاری  سازمان میراث فرهنگی و پژوهشکده حفاظت و مرمت، پژوهشکده باستان شناسی کشور و باستان شناسانی از دانشگاه فرایبورگ آلمان و همچنین موسسه باستان شناسی آلمان انجام شد.

حسنعلیان ادامه داد: وجه تمایز تپه‌های باستانی اریسمان، کشف کوره‌های ذوب فلز است که از نخستین کوره‌های ذوب فلز دنیا محسوب می‌شود و مربوط به هزاره‌های چهارم و سوم قبل از میلاد است. اریسمان طی بررسی‌های باستان شناسان، صادر کننده صنعت ذوب فلز به تمدن‌های مصر و بین‌النهرین بوده است و همزمان با تمدن سیلک کاشان فعالیت داشته است.

وی افزود: اریسمان بزرگترین سایت متالیک پیش از تاریخ ایران و جهان شناخته شده است و به سه محوطه اریسمان ۱ و اریسمان ۲ و اریسمان ۳ تقسیم می‌شود.

کاشف تپه‌های باستانی اریسمان، خاطرنشان کرد: باستان شناسان داخلی و خارجی با توجه به وجود کوره‌های ذوب فلزات و انبوه سرباره‌های فلزات  نقره و مس  در اریسمان این محوطه را  یک شهرک صنعتی با مدیریت ویژه می‌دانند که می‌توان یک شهر صنعتی باستانی نامید و به قول باستان شناسان آلمانی اریسمان تمدنی بیش از تاریخ جهان دارد و به قبل از تاریخ باز می‌گردد.

آثار کشف شده اریسمان، در موزه باستان شناسی نطنز

همچنین حسین یزدانمهر، رئیس اداره میراث فرهنگی نطنز در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: آثار کشف شده از این محوطه باستانی شگفت انگیز در اولین موزه باستان شناسی استان اصفهان، یعنی خانه باقری‌های شهر نطنز نگهداری می‌شود.

وی افزود: علاوه بر آثار کشف شده از محوطه باستانی ۶ هزار ساله روستای اریسمان، آثار کشف شده از محوطه باستانی ۴۰۰۰ ساله روستای میلاجرد نیز در این موزه نگهداری‌ می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی نطنز گفت: مهم‌ترین آثاری که در این موزه نگهداری می‌شود ابزار دست‌ساز سنگی مربوط به دوران پارینه‌سنگی است که در منطقه اریسمان کشف شده و همچنین دومین انیمیشن دنیا پس از انیمیشن‌های کشف شده در شهر سوخته زابل متعلق به این منطقه است که در موزه موجود است.

وی تصریح کرد: بر روی این انیمیشن‌ها طرح بزهای ریش‌داری نقش بسته که چسبیده به هم و به دنبال هم  نقاشی شده‌اند و زمانی که ظرف را به گردش درآوریم به شکل تصاویر متحرک حرکت می‌کنند.

یزدانمهر خاطرنشان کرد: از کشفیات جالب ‌توجه دیگر که در اریسمان کشف شده و در موزه باستان شناسی نطنز نگهداری می‌شود، جسد یک زن به همراه جواهرات و تزیینات همراه وی است و این تزئینات اغلب از جنس سنگی و بسیار ساده اما زیبا هستند.

رئیس اداره میراث فرهنگی نطنز، گفت: کوره‌های ذوب فلز کشف شده در روستای اریسمان یا بهتر بگوییم شهر صنعتی اریسمان در روزگاری که خیلی از شهرهای مهم امروز جهان حتی آن روز اصلا وجود نداشتند، گواه این مدعاست که شاید تاریخ عظیمی زیر خاک این منطقه نهفته و هنوز سر از خاک بیرون نیاورده است.

محوطه باستانی اریسمان در سال ۱۳۷۸ به شماره ۲۳۴۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

انتهای پیام